Yüzyıllardır üretilen tütünün bir kullanım şekli olan sigara, dünyada en fazla tüketilen bağımlılık yapıcı maddelerden biridir. Bağımlılık dendiğinde, kişinin zarar görmesine rağmen o davranışı devam ettirmesi, davranışı gerçekleştirmeden önce şiddetli istek duyması ve davranış üzerindeki kontrolünü yitirmesi akla gelmelidir.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre ‘günde bir sigara içmek’ sigara bağımlılığı olarak tanımlanmaktadır. Bu bağımlılık, kaynağını nikotin maddesinden alır. Bu nedenle sigara bağımlılığı, nikotin bağımlılığı olarak da adlandırılmaktadır. Birçok kişinin bağımlılık davranışını devam ettirmesinde ve bırakma denemelerinin başarısızlıkla sonuçlanmasındaki en önemli etken nikotindir. Sigaranın içinde bulunan nikotin, bağımlılık yapıcı özellik taşır ve kişilerin hem psikolojilerinde hem de davranışlarında olumsuz yönde değişikliklere yol açar.
Pasif İçicilik Nedir?
Tütün ya da sigara kullanılmadığı halde tütüne veya sigaraya maruz kalma ve bu ortamdaki havayı soluma durumu pasif içicilik olarak adlandırılmaktadır. Özellikle çocuklar pasif içiciliğe maruz kalmakta olup bu durum onların gelişimlerini olumsuz yönde etkilemektedir.
Sigara ve Nikotin Kullanımı Nasıl Başlar?
Sigara ve nikotin kullanımı tüm dünyada ve Türkiye’de genellikle 10-11 yaş civarında yani çocukluk ve ergenlik yıllarında başlamaktadır. Ayrıca sigara içenlerin %80’inden fazlasının 18 yaşından önce sigaraya başladığı bilinmektedir.
Kullanımında ve bağımlılığında hem genetik hem çevresel faktörler etkili olmaktadır. Çevresel faktörler kişilerin sigaraya başlamasını; genetik faktörler ise düzenli içicilikten bağımlılığa geçişini etkilemektedir. Ergenlik dönemine giriş ile birlikte çevrede rol model alınan kişiler gibi davranmaya çalışma, arkadaş ortamına uyum sağlama, sosyal kabul görme isteği gibi çevresel faktörler nedeniyle sigaraya başlanabilmektedir. Genetik olarak incelendiğinde ise, kişilerin ailesinde sigara kullanan bireyler varsa, daha erken yaşlarda ve daha yüksek miktarda sigara kullanımı görülmektedir. Erken yaşlarda başlangıç ve kullanım oranının yüksek olması ileriki yaşlar için tehlike oluşturmaktadır. Bağımlılığın kuvvetli olması kişinin bırakma deneyimlerinin başarısızlığını da etkilemektedir. Bu nedenle özellikle çocukluk ve ergenlik yıllarındaki önleyici çalışmalar önem taşımaktadır.
Sigara Kullanımı Bağımlılığa Nasıl Dönüşür?
Nikotin maddesi; sigarayla birlikte vücuda alınmakta; ancak sigara içtikten bir süre sonra vücutta azalmaktadır. Bu durum yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkmasına ve maddenin tekrar alınması isteğine neden olmaktadır. Böylece sigara içme davranışı artmaktadır.
Günlük hayatta özellikle sigara kullanılan ortamlarda sıklıkla bulunma, sigaraya ulaşmanın kolay olması, olumsuz yaşam olayları ve stres faktörleri kullanımın artmasını tetiklemektedir. Kullanım yoğunluğunun artması ile bağımlılığa dönüşme ihtimali artmaktadır. Bağımlılığın artmasındaki önemli etkenlerden biri; tütün ürünü kullanmanın insan yaşamındaki görevleri, sorumlulukları ve ilişkileri daha az etkilemesi, kısacası daha az soruna yol açmasıdır. Hatta zaman zaman sosyal açıdan kabul görmeyi sağlama, kendini bir gruba ait hissetme, rahatlama ve duygusal olarak kendini iyi hissetme gibi nedenlerle kullanımının arttığı da görülmektedir. Bu durumun sonucunda kişinin bırakmak için duyduğu istek azalabilmektedir.
Sigara Bağımlılığı Belirtileri Nelerdir?
Sürekli biçimde sigara içmeyi düşünmek ve istemek, bu isteğe karşı koyamamak, içilen sigara miktarının ve sıklığının artmış olması, kullanılmadığında yoksunluk belirtileri göstermek gibi belirtileri vardır. Bu belirtilerden bazıları sinirlilik, nefes alıp vermede düzensizlik, yerinde duramama, terleme veya titreme, gerginlik hissidir.
Sigaranın Zararları Nelerdir?
Yorgunluk, uykusuzluk, gerilim, diş ve dişeti hastalıkları, kemik erimesi, kanser, damar tıkanıklığı, felç, bunama, katarakt, ülser, iktidarsızlık, kısırlık, vb. birçok zararı bulunmaktadır. Ayrıca bu olumsuz tesirleri kalıtsal olarak sonraki nesillere aktarılmakta ve gelecek nesilleri de etkilemektedir.
Elektronik Sigara Kullanımı
Son yıllarda kullanımı artan elektronik sigara (e-sigara); daha az zararlı ve sigarayı bırakma yolunda bir aracı gibi görülmektedir. Ancak Dünya Sağlık Örgütü, e-sigaranın tütün ve sigara gibi oldukça zararlı olduğu yönünde açıklama yapmıştır. Sigara ve tütün kullanımında görülen tüm zararlı etkilerin tamamı burada da görülmektedir. Hatta pasif içicilikte olduğu gibi e-sigara kullanımında da en fazla zararı çocuklar görmektedir.
Sigarayı Bırakmak Mümkün Mü?
Kişiler sigarayı gelecekte bir gün bırakmayı düşünebilir, planlayabilir, denemiş; ancak başarısız olmuş olabilir. Hangi aşamada olursa olsun tedavi elbette mümkündür. Bırakmayı düşünme ile birlikte erteleme, kararsızlık, motivasyon düşmesi gibi durumlar görülebilmektedir. Bu durumda; olumlu yönde sosyal destek ve motivasyon sağlanması, sigaranın zararlı yönlerinin anlatılması, bıraktığında olumlu yönde yaşanabilecek değişikliklerin hatırlatılması fayda sağlayacaktır.
Sigara Bağımlılığının Tedavisi
Bireyler sigarayı bırakmak amacıyla başvuru yaptıklarında uzmanlar tarafından bir tedavi planı oluşturulur. Kişinin kararlılığı, önceki bırakma girişimleri, ne kadar süre bıraktığı ve yeniden başlama dönemi hakkında konuşulur. Sigarayı bırakmayı planlayan birey bu süreç için psikolojik ve fizyolojik açıdan hazırlanır. Yoksunluk yaşandığında neler yapabileceği, yakınlarının nasıl destek olabileceği gibi konularda bilgilendirilme yapılır.
Sigara bırakıldığında içme isteği ilk 24 saat içinde en yoğun olarak hissedilir. Birkaç gün içinde bu istek azalacak ve birkaç hafta içinde ise tamamen kaybolacaktır. Bu birkaç hafta boyunca kişiye sigarayı hatırlatacak kül tablası, çakmak gibi nesnelerden uzak kalınmalıdır. Ayrıca, sigarayı çay veya kahve ile birlikte içme gibi alışkanlıklar var ise bunların yerine yeni ve yararlı alışkanlıklar koyulması için önerilerde bulunulur. Sonrası için kontrol randevularına düzenli gelmek sürecin devamlılığı açısından büyük önem taşır. Karşılaşılan engeller ile ilgili en uygun çözüm yolunu bulma ve sorunlarla başa çıkabilme stratejileri hakkında konuşulmalıdır.
Tedavide, uzmanların kararıyla ilaç kullanımı ile birlikte terapiden de yararlanılmaktadır. Kişinin ihtiyacına göre ilaç tedavisi ve terapi yöntemleri ayrı ayrı ya da birlikte kullanılabilmektedir. Psikososyal tedaviler, bilişsel davranışçı terapiler ve medikal tedaviler kullanılan yöntemler arasındadır. Bu terapi yöntemlerinden bilişsel davranışçı terapi, özellikle kişilerin sigarayı bıraktıktan sonra yeniden başlama davranışını önleme ve kalıcı olarak sigarayı bırakmak konusunda oldukça etkilidir. Tedavideki en önemli unsur kişinin yeniden kullanmaya başlamaması için çeşitli beceriler kazanmasını sağlamaktır. Kişi bu becerileri kazandıktan sonra kendi baş etme yöntemlerini geliştirebilir ve daha sağlıklı bir hayat sürebilir.
Sağlıklı günler dilerim.
Ebru Altun
Psikolog
Sigarayı bırakmak için başvurabileceğiniz bazı iletişim adresleri:
- Alo 171 – T.C. Sağlık Bakanlığı Sigara Bırakma Danışma Hattı
- 444 79 75 – Yeşilay Danışmanlık Merkezi
Kaynakça
- Buturak ŞV, Günal N, Özçiçek G, Özdemir Rezaki H, Koçak OM, Güneş Kırıcı, Kabalcı M, Dural K, Özpolat B. (2016). Sigara bırakma polikliniğine başvuran hastaların sosyodemografik özellikleri ve sigara bağımlılık şiddetleri. Turk J Clin Lab 7(3): 72-76.
- Evren, C. Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları. Türk Psikiyatri Derneği Yayınları. Ankara, 2019.
- Karakülah, K., Şengül, C. ve Balcı Şengül, C. (2014). Sigara Bağımlılığının Genetiği. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry. 6(3):284-293 doi:10.5455/cap.20140116011913
- Karadağ, M., Karadağ, S., Ediz, B. ve Işık, E.S. (2011). Nikotin Bağımlılığının Sigara Bırakmadaki Üzerindeki Etkisi. Yeni Tıp Dergisi.29(1):27-31
- T. Çelepkolu, ve ark. (2014). Nikotin Bağımlılık Düzeyinin Yaş Ve Cinsiyetle İlişkisi. Dicle Tıp Dergisi.41 (4): 712-716. doi: 10.5798/diclemedj.0921.2014.04.0505
- Tarı Selçuk K, Avcı D, Mercan Y.(2017). Smoking Addiction among University Students and the Willingness and Self-Efficacy to Quit Smoking. Clin Exp Health Sci. doı: 10.5152/clinexphealthsci.2017.420
- https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/46/nikotin-sigara-bagimliligi
